Veel van onze broedvogels blijven in de winter gewoon in Nederland, ze trekken niet weg. Deze vogels worden standvogels (of jaarvogels) genoemd. Standvogels die in onze tuinen en de omgeving voorkomen en die iedereen wel kent zijn o.a. de Roodborst en de Winterkoning, maar ook de Ransuil en de Blauwe reiger. Wat minder bekend is, is dat een aantal vlinders de winter
in Nederland doorbrengen. Hoe komen deze vogels en vlinders de winter door? Hoe overleven ze bij vrieskou en guur weer? En hoe kunnen wij ze een handje helpen?
Roodborstje
Vogels (en zoogdieren) zijn warmbloedige dieren, met een constante lichaamstemperatuur.
Een huismus bij voorbeeld heeft een lichaamstemperatuur van 41•C. Vogels
gebruiken energie om hun lichaamstemperatuur op peil te houden. Die energie komt ofwel
uit ingenomen voedsel, of uit verbranding van hun vetreserve. Zangvogels kunnen een
vetreserve aanleggen die wel tot 15 procent van hun lichaamsgewicht bedraagt. Die
reserve gaat slechts 15 tot 24 uur mee. Wordt die reserve niet op tijd aangevuld, dan dooft
de (vet)verbranding langzaam uit, de vogel sterft dan. Dankzij vetbollen en pindasnoeren
komen de vogels in onze omgeving er redelijk goed vanaf. Goed vogelvoer kan door de
vogels worden omgezet in een hoogwaardig wit vet, dat meer calorieën bevat dan het
soort vet dat mensen onder hun vel hebben.
Nadelig voor vogels is hun relatief grote buitenoppervlak dat blootgesteld is aan de kou.
Daar tegenover staat dat ze een verenpak hebben, bestaande uit donsveren en dekveren.
Die vormen een isolerende laag. En de poten dan? Dat is verhaal apart.
Het warme bloed uit de slagader komt heel dicht langs het koude bloed dat uit de gewone aderen komt. Dit aderlijke bloed gaat terug naar het hart. Dat systeem zorgt ervoor dat de warme bloedstroom de warmte afgeeft aan de ader die het bloed terugpompt. Het bloed in de slagader raakt daardoor een deel van de warmte kwijt, voordat het bloed in de poten terechtkomt. Zo houdt het lichaam de meeste warmte, maar bevriezen de poten toch niet.
Nog opvallender is het dat de ader die het bloed laat terugkeren in de winter ergens
anders ligt dan in de zomer. In de winter ligt
Winterkoninkje
die in het centrum van de vogelpoot. Op die manier gaat er weinig warmte verloren. In de zomer gaat de ader naar de huid van de poot, zodat de warmte die het lichaam niet nodig heeft snel wordt afgevoerd. In de winter vernauwen de bloedvaatjes in de huid van de poten zich bovendien nog meer en ook dat zorgt ervoor dat de warmte in het lichaam zelf blijft.
Vogels gebruiken ten slotte ook nesten om in te schuilen bij koud weer en om ’s nachts in te verblijven. Nestkasten vervullen diezelfde functie. Het is daarom belangrijk dat u de nestkasten in het najaar schoonmaakt met groene zeep en warm water, zodat parasieten en dergelijke verwijderd worden.
Vlinders hebben de warmte van de zon nodig om te kunnen vliegen; pas als ze
opgewarmd zijn, worden ze actief. Dagvlinders kunnen pas vliegen als hun
lichaamstemperatuur tenminste 20°C is, maar 30°C is beter. Onder de vlinders zijn er die
net als vogels wegtrekken in de winter, naar warmere streken. Zo vliegt de distelvlinder
helemaal tot in Afrika. Trekvlinders zoeken gunstige wind op, maar kunnen behoorlijke
tegenwind trotseren. Geduren de trek kunnen ze op grote hoogte vliegen, tot wel 2
kilometer. De koude in de hogere luchtlagen kunnen ze kennelijk overleven doordat ze
tijdens de trekvlucht voldoende warmte produceren. De kleine Kleine koolmot wordt tot op meer dan 100 meter gezien, en kan meer dan 3000 kilometer afleggen!
Dagpauwoog
Vlinders die in Nederland blijven, doen dat in de vorm van eitje, als rups of als imago (de volwassen vlinder). De soorten die als vlinder overwinteren zijn de Dagpauwoog, de Kleine vos, de Gehakkelde aurelia en de Citroenvlinder. Ze gaan in een rustfase, waarbij de lichaamstemperatuur daalt en er heel weinig energie wordt gebruikt. Citroenvlinders worden wel gevonden gewoon in de buitenlucht, hangend aan een tak. Zelfs vrieskou overleven ze zo. Wij kunnen ‘standvlinders’ een handje helpen door een kast op te hangen speciaal voor vlinders.
Aanrader
Geef eens een nestkast cadeau! Er is een gevariëerd aanbod in ’t Winkeltje, te koop tegen de schappelijke prijs van € 8,50 per stuk.
Het zijn degelijke kasten, alle met de hand gemaakt door iemand die er resthout voor gebruikt en ze mooi afwerkt. Vogels gebruiken kasten om er droog en veilig in te overnachten. Dus ook in de winter een aanrader voor in uw tuin. Geheel links een overwinteringskast voor vlinders.
